Dossier: geweld

• Er komt een onafhankelijk integriteitsbureau voor het melden van interne en externe misstanden bij de politie.

• Het Ministerie van J&V publiceert geanonimiseerde data die inzicht geven in geweldstoepassingen door politie, KMar en boa’s, waaronder informatie over de etniciteit van burgers, de aanleiding en uitkomst van het contact en verwondingen en overlijdensgevallen onder burgers.

• De politie en de KMar en gemeenten maakt alle interne onderzoeken naar racisme en politiegeweld geanonimiseerd openbaar.

• Alle zaken waarbij iemand overlijdt onder verantwoordelijkheid van wetshandhavers worden door een onafhankelijke rechter beoordeeld.

• Het stroomstootwapen wordt verwijderd uit de basisuitrusting van de politie. De invoering van de taser, zo bleek uit deze uitzending van Medialogica, berust op oneigenlijke argumenten.

• Verbod op de nekklem. De nekklem wordt nog steeds toegepast, terwijl deze een onnodig groot risico met zich meebrengt en niet hoort bij wetshandhavers die in verbinding willen staan met burgers.

• Schieten ter aanhouding zonder dat iemand in levensgevaar is wordt verboden. De huidige ambtsinstructie is niet in lijn met de ‘Basic Principles’ van de VN. (1990, pag. 110).

• De mogelijke invoering van rubberkogelwapens wordt niet doorgezet.

• De drempel voor de inzet van de politiehond wordt verhoogd. De traumatische gevolgen van mensen zijn te zien in deze uitzending van Zembla. Daarnaast worden de honden mishandeld tijdens hun training, zie deze uitzending van Zembla.

Een geweldstoepassing is het gebruik van geweld door wetshandhavers. In de Ambtsinstructie staan de verschillende geweldsmiddelen die de politie mag gebruiken zoals handboeien, de wapenstok, pepperspray, het waterkanon, de Taser, de politiehond en het vuurwapen. Fysiek geweld, zoals een vuistslag of trap, wordt niet omschreven in de Ambtsinstructie.

Wetshandhavers mogen geweld gebruiken, maar het geweld moet wel aan de regels en voorwaarden voldoen. De regels voor het gebruik van geweld staan in de politiewet en de ambtsinstructie en heten samen: de geweldsinstructie. Daarin staat dat geweld noodzakelijk en proportioneel moet zijn en een wettig doel moet dienen. Simpel gezegd moet het gebruikte geweld in verhouding staan tot het doel. De politie mag je niet neerschieten als je een brood bij de bakker hebt gestolen.

Als wetshandhavers meer geweld gebruiken dan volgens de wet is toegestaan, dan heet dat buitenproportioneel geweld. Bij buitenproportioneel geweld worden de mensenrechten van de slachtoffers geschonden. Herken jij buitenproportioneel geweld?

De ambtsinstructie is in 2021 aangepast. De drempel om geweld te gebruiken is daarbij verlaagd: de politie kreeg fors ruimere bevoegdheden om geweldsmiddelen in te zetten.

Politie

In de jaren voor 2019 registreerde de politie jaarlijks rond de 11.000 geweldstoepassingen waarbij politiemensen geweld gebruiken richting burgers. In 2019 startte de politie met een nieuwe manier van geweld registreren. In dat jaar registreerde de politie meer dan 24.000 geweldstoepassingen. In 2020 registreerde de politie 27.271 geweldsaanwendingen door politieagenten. In 2021 registreerde de politie 30.046 geweldstoepassingen. In 2022 gebruikte de politie 33.584 keer geweld.

Boa's

Volgens het jaarverslag van de politie over 2020 gebruikten boa’s in dat jaar 267 keer geweld. De NS boa’s rapporteerden 2133 geweldsmeldingen. Volgens het jaarverslag van de politie over 2021 waren boa’s betrokken bij 523 incidenten waarbij geweld gebruikt werd, het is onduidelijk hoe vaak ze geweld gebruikten. De NS boa’s rapporteerden 2765 geweldsmeldingen. In het jaarverslag van 2022 is deze informatie niet opgenomen.

KMar

Er zijn geen cijfers die inzicht geven in het aantal geweldstoepassingen door marechaussees.

De regels die in de ambtsinstructie staat die gelden voor politie, boa’s en marechaussee. Hieronder beschrijven de interne procedure van het beoordelen van geweldstoepassingen.

Politie

Sinds 2020 worden geweldtoepassingen bij de politie als volgt beoordeeld. Als politieagenten melden dat zij geweld gebruikt hebben, wordt dit bekeken door de Hulpofficier van Justitie (HOvJ). Een HOvJ is een politieagent die hiertoe is opgeleid. De geweldstoepassingen worden opgeschreven in BVH, het digitale opschrijfboekje van de politie. Als het geweld leidde tot de dood, als er ‘meer dan gering letsel is of als het vuurwapen is gebruikt dan wordt er een 'geweldsregistratie' gemaakt.

In 2020 werd van 13% van alle geweldstoepassingen een geweldsregistratie aangemaakt, zo blijkt uit het jaarverslag van de politie. De geweldsregistraties worden beoordeeld door het sectorhoofd, de commissie geweldsaanwending en de eenheidsleider. Zij toetsen het geweld aan de hand van het landelijk toetsingskader. Dit toetsingskader is niet publiek. De politiechef geeft daarna een oordeel over de geweldstoepassing. In 2020 werden 236 van de 27.271 geweldstoepassingen beoordeeld als “niet-professioneel”. In 2021 werden 279 van de 30.046 geweldstoepassingen beoordeeld als “niet-professioneel”. In 2022 werden 266 van de 33.584 geweldstoepassingen beoordeeld als “niet-professioneel”. De oordelen zelf zijn niet publiek. De oordelen zelf zijn niet publiek.

Als er een redelijk vermoeden is van plichtsverzuim, start de politie een disciplinair onderzoek. Dit onderzoek wordt uitgevoerd door de interne VIK-afdeling. Agenten kunnen dan van het sectorhoofd een sanctie krijgen, zoals een berisping of een (tijdelijke) verplaatsing. In 2020 kregen 6 agenten een disciplinaire straf naar aanleiding van een geweldsregistratie. In 2021 ging dat om 13, in 2022 om 10 agenten.

Bij een redelijk vermoeden van een strafbaar feit wordt een strafrechtelijk onderzoek opgestart. Dit onderzoek wordt uitgevoerd door agenten en/of de Rijksrecherche, die hierover rapporteren aan het OM. Het OM besluit vervolgens of agenten voor de rechter gebracht worden. Als het OM besluit om agenten te vervolgen, dan oordeelt de rechter uiteindelijk over de geweldstoepassing. In 2020 voerde het OM 260 strafrechtelijke onderzoeken uit naar aanleiding van een geweldstoepassing door de politie.

Samenvattend: volgens de politie waren – in het jaar 2020 – 236 van de 27.271 geweldstoepassingen “niet-professioneel” en daarmee waarschijnlijk onrechtmatig. Dat is 0,8% van alle geweldsaanwendingen. Zes van de 27.271 geweldsaanwendingen leidden tot een disciplinaire maatregel. Dat is 0,02% van de geweldsaanwendingen. Het is onbekend hoeveel agenten vervolgd dan wel veroordeeld zijn vanwege geweldsgebruik onder diensttijd.

Boa's en KMar

Er is ons geen helder beslissingskader bekend waarin staat hoe geweldstoepassingen door boa's en marechaussees intern beoordeeld worden. Heb jij dat wel? Stuur het ons dan toe!

De rechtbanken en het Openbaar Ministerie publiceren geen informatie die inzicht geeft in het aantal agenten dat voor de rechter komt vanwege geweldsgebruik. Wij onderzochten in 2020 het aantal aangiften tegen agenten vanwege geweldsgebruik en de wijze van afhandeling. Dit onderzoek werd uitgevoerd in de G4 (Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht) en in Almere, Arnhem, Amersfoort, Eindhoven, Haarlem, Heerenveen, Leiden, Maastricht, Roermond, Schiedam en Veenendaal.

Uit dit onderzoek bleek dat er in de periode 2016 tot en met 2019 door 722 burgers aangifte werd gedaan vanwege buitenproportioneel geweld of discriminatie door agenten. Minder dan 1% van de aangiftes leidde uiteindelijk tot vervolging. De rest wordt door het OM geseponeerd. Het is onbekend of dit (deels) voorwaardelijke sepots betrof en welke voorwaarden hieraan verbonden waren. Vier agenten kregen een boete vanwege de geweldstoepassing. Geen enkele agent werd vervolgd vanwege discriminatie.