Dossier: fatale incidenten

Dienstbaarheid aan en veiligheid voor alle mensen zouden de hoogste prioriteiten van de politie moeten zijn.Wij vinden dat de politie zich expliciet moet uitspreken voor goal zero: het streven dat niemand overlijdt onder de verantwoordelijkheid van een wetshandhaver.Tot die tijd zetten wij ons ervoor in dat:

· iedere persoon die overlijdt bij of na een aanhouding een stem en een gezicht krijgt;

· nabestaanden de juiste nazorg ontvangen;

· onderzoek inzicht geeft in hoeveel mensen die overlijden een migratieachtergrond hadden en/of ‘verward’ of onbegrepegen gedrag vertoonden;

· alle zaken waarbij iemand overlijdt door politiegeweld door een onafhankelijke rechter worden beoordeeld.

Na de dood van Mitch Henriquez in 2015 startte Controle Alt Delete met het monitoren van overlijdensgevallen. De reden daarvoor was dat de politie en het Openbaar Ministerie niet transparant waren over het aantal slachtoffers dat overleed bij of na aanhouding. Tot en met 2020 publiceerde het Openbaar Ministerie alleen over mensen die overleden als gevolg van een politiekogel. Overledenen zoals Mitch Henriquez, Bekim Hassani en Umaru Sesay, die niet overleden na een politiekogel, kwamen in deze publicaties niet voor. De druk vanuit Controle Alt Delete heeft er mede toe geleid dat het OM vanaf 2021 jaarlijks een overzicht geeft van alle onderzoeken die de Rijksrecherche uitvoert nadat mensen overleden onder verantwoordelijkheid van wetshandhavers. In het verlengde hiervan heeft Bureau Beke een onderzoek uitgevoerd naar fatale incidenten.

Wij registreren overlijdensgevallen om zichtbaar te maken onder welke omstandigheden mensen overlijden bij of na een aanhouding. Door deze informatie te verzamelen ontstaat inzicht in de aard van deze incidenten, de achtergronden van de slachtoffers en de mate van transparantie in het optreden van de politie.

Controle Alt Delete monitort hoeveel mensen jaarlijks overlijden onder verantwoordelijkheid van wetshandhavers: bij een arrestatie, tijdens vervoer of in de politiecel. Dit betekent volgens Controle Alt Delete niet dat al deze mensen omgekomen zijn door nalatig handelen van een wetshandhaver, of dat zij in deze zaken strafrechtelijk verwijtbaar gehandeld hebben. Het betekent wel dat deze mensen zijn overleden bij of vlak na hun arrestatie en dat hier grondig onderzoek naar gedaan moet worden om dit te voorkomen voor in de toekomst.

Wij registeren:

- Overlijdensgevallen waarbij mensen overleden bij hun aanhouding, tijdens vervoer naar het politiebureau, op het politiebureau of - na aanhouding - in het ziekenhuis.

- Overlijdensgevallen waarbij onduidelijk is wie, waar of op welke manier iemand is overleden. Deze registreren wij op basis van de jaarrapporten van het Openbaar Ministerie. Daarin staat hoeveel onderzoeken naar fatale incidenten zijn uitgevoerd (de zogenoemde TSI-onderzoeken). Overlijdensgevallen na een aanrijding met een politieauto of -motor.

Wij registeren niet:

- Eenzijdige verkeersongevallen (dus zonder dat een politievoertuig direct betrokken was), bijvoorbeeld tijdens een vluchtpoging. Deze vallen buiten onze registratie, omdat de politie in zulke gevallen geen direct fysiek aandeel heeft in het incident. Overlijdensgevallen door zelfdoding, tenzij er (mogelijk) sprake was van suicide by cop. Overlijdensgevallen van mensen die een celstraf uitzaten in een gevangenis. Deze vallen onder de verantwoordelijkheid van het gevangeniswezen, niet van de politie.

Controle Alt Delete monitort fatale incidenten en onderzoekt binnen die gevallen of mensen zijn overleden door politiegeweld. Wij spreken van ‘overleden na politiegeweld’ wanneer iemand overlijdt na geweldsgebruik door de politie tijdens een arrestatie, tijdens vervoer of in een politiecel. Of een overlijden onder deze definitie valt, wordt bepaald aan de hand van vaste criteria. Deze criteria sluiten aanbij de definities van het Amerikaanse Mapping Police Violence (MPV) en het Europese Police Lethal Force and Accountability (PLFA).

Wij registreren overlijdensgevallen die voldoen aan de volgende criteria:

- Overlijdensgevallen die het gevolg zijn van, of geassocieerd kunnen worden met, geweldsgebruik door de politie. Dit kan fysiek geweld zijn, zoals het aanleggen van boeien en/of het gebruik van wapens.

- Overlijdensgevallen na verkeersongelukken registreren wij alleen als een politievoertuig als geweldsmiddel werd gebruikt. Bijvoorbeeld bij klemrijden of aanrijden.

- Overlijdensgevallen waarbij het geweld werd toegepast door wetshandhavers, zoals politieagenten of medewerkers van de Koninklijke Marechaussee. Overlijdensgevallen door geweldsgebruik van burgers of private beveiligers registreren wij niet. Overlijdensgevallen na geweldsgebruik door politieagenten in samenwerking met burgers of private beveiligers registeren wij wel.

- Overlijdensgevallen waarbij iemand ‘onwel’ werd tijdens een aanhouding, transport of in een politiecel. Wij registreren deze gevallen, omdat dit geassocieerd kan worden met geweldsgebruik.

Voor dit overzicht van fatale incidenten is gebruik gemaakt van drie verschillende bronnen: 1) de registraties van Controle Alt Delete (sinds 2016), 2) onderzoek naar fatale incidenten van Bureau Beke (2016-2020 in opdracht van de Rijksrechcherche) en 3) jaarverslagen van het Openbaar Ministerie (sinds 2021).

Controle Alt Delete

Controle Alt Delete monitort sinds 2016 alle mensen die overlijden bij of na een aanhouding. Hiervoor volgen wij intensief mediaberichten, politieberichten en persberichten van het Openbaar Ministerie. Op deze manier krijgen we zicht op alle overledenen bij fatale incidenten.

Bureau Beke

In 2022 publiceerde Bureau Beke publiceerden een rapport over fatale incidenten in de periode 2016 tot en met 2020. De onderzoekers kregen inzage in de dossiers van de Rijksrecherche, die de onderzoeken uitvoerde. Bureau Beke maakte geen gebruik van gegevens die Controle Alt Delete eerder had verzameld. Zo bleven de fatale incidenten waarnaar de Rijksrecherche geen onderzoek deed, buiten beeld in dit onderzoek.

Openbaar Ministerie

De Rijksrecherche doet onderzoek naar fatale incidenten in opdracht van het Openbaar Ministerie (OM). Het OM bepaalt of een incident onderzocht wordt en kan besluiten bepaalde gevallen niet te laten onderzoeken. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer er volgens het OM geen sprake is van strafbaar handelen door de politie. De Rijksrecherche richt zich op incidenten waarbij mogelijk strafbaar handelen speelt. Niet alle fatale incidenten vallen binnen dit criterium. Daardoor worden sommige overlijdensgevallen door Controle Alt Delete wél geregistreerd, terwijl de Rijksrecherche ze niet onderzoekt. Tot slot, publiceert het OM soms een persbericht als een onderzoek is afgerond, maar dit gebeurt niet altijd.

In de periode 2016 tot en met november 2025 zijn zeker 116 mensen overleden bij een fataal incident. Bij sommige overlijdensgevallen is bekend dat zij overleden onder verantwoordelijkheid van wetshandhavers, zonder dat er informatie is over wat er is gebeurd. Hieronder lichten we dit verder toe:

• In 2016 documenteerde Bureau Beke dat de Rijksrecherche onderzoek deed naar 9 fatale incidenten, Controle Alt Delete registreerde 10 fatale incidenten waaronder een overlijdensgeval na een aanrijding. De aanrijding werd onderzocht door de Rijksrecherche, maar wordt door Controle Alt Delete niet geregistreerd als een fataal incident. Op basis van de cijfers van Controle Alt Delete en de Rijksrecherche blijkt dat in 2016 dus zeker 10 mensen overleden bij een fataal incident, waarvan zeker 9 mensen door politiegeweld. Van een persoon is het voor ons onbekend.

• In 2017 documenteerde Bureau Beke dat de Rijksrecherche onderzoek deed naar 10 fatale incidenten, waaronder een overlijdensgeval na zelfmoord. Dit werd onderzocht door de Rijksrecherche, maar wordt door Controle Alt Delete niet geregistreerd als een fataal incident. Controle Alt Delete registreerde 7 fatale incidenten. Op basis van de cijfers van Controle Alt Delete en de Rijksrecherche blijkt dat in 2017 dus zeker 9 mensen overleden bij een fataal incident, waarvan zeker 7 mensen door politiegeweld. Van 2 mensen is het voor ons onbekend.

• In 2018 documenteerde Bureau Beke dat de Rijksrecherche onderzoek deed naar 9 fatale incidenten, Controle Alt Delete registreerde 7 fatale incidenten. Alle zaken die Controle Alt Delete documenteerde werden door de Rijksrecherche onderzocht. Op basis van de cijfers van Controle Alt Delete en de Rijksrecherche blijkt dat in 2018 dus zeker 9 mensen overleden bij een fataal incident, waarvan zeker 7 mensen door politiegeweld. Van 2 mensen is het voor ons onbekend.

• In 2019 documenteerde Bureau Beke dat de Rijksrecherche onderzoek deed naar 10 fatale incidenten. Controle Alt Delete registreerde 9 fatale incidenten, waaronder een man die overleed bij een aanrijding met een politieauto. De aanrijding met fatale afloop werd om onbekende redenen niet door de Rijksrecherche onderzocht. Op basis van de cijfers van de Rijksrecherche en Controle Alt Delete blijkt dat in 2019 dus zeker 11 mensen overleden bij een fataal incident, waarvan zeker 8 mensen door politiegeweld, een iemand door een aanrijding en van twee mensen is het voor ons onbekend.

• In 2020 documenteerde Bureau Beke dat de Rijksrecherche onderzoek deed naar 16 fatale incidenten, Controle Alt Delete registreerde 15 fatale incidenten. Een van de incidenten werd niet onderzocht door de Rijksrecherche, maar Controle Alt Delete registreert dit wel als een fataal incident omdat de dakloze man overleed na aanhouding. Op basis van de cijfers van Controle Alt Delete en de Rijksrecherche blijkt dat in 2020 dus zeker 17 mensen overleden bij een fataal incident, waarvan zeker 14 mensen door politiegeweld, van 3 mensen is het voor ons onbekend.

• In 2021 documenteerde het OM dat de Rijksrecherche onderzoek deed naar 12 fatale incidenten, Controle Alt Delete documenteerde 6 fatale incidenten, waaronder een dodelijke aanrijding. Alle fatale incidenten die Controle Alt Delete documenteerde werden door de Rijksrecherche onderzocht, waaronder de dodelijke aanrijding. Op basis van de cijfers van Controle Alt Delete en de Rijksrecherche blijkt dat in 2021 dus zeker 12 mensen overleden bij een fataal incident, waarvan zeker 5 mensen door politiegeweld, een iemand door een aanrijding en van 6 mensen is het voor ons onbekend.

• In 2022 documenteerde het OM dat de Rijksrecherche onderzoek deed naar 20 fatale incidenten, Controle Alt Delete registreerde 10 fatale incidenten, waaronder een fietser die verongelukte bij een aanrijding met de Koninklijke Marechaussee (KMar). Dit ongeluk is niet onderzocht door de Rijksrecherche, maar wel intern onderzocht door de KMar. Op basis van de cijfers van Controle Alt Delete en de Rijksrecherche blijkt dat in 2022 dus zeker 21 mensen overleden bij een fataal incident, waarvan zeker 9 door politiegeweld, een iemand door een aanrijding en van 11 is het voor ons onbekend.

• In 2023 documenteerde het OM dat de Rijksrecherche onderzoek deed naar 7 fatale incidenten, Controle Alt Delete registreerde in dit jaar 3 fatale incidenten. De Rijksrecherche onderzocht twee slachtoffers die aan de verkeerde kant van de snelweg op de vlucht sloegen voor de politie en daarbij om het leven kwamen. Dit incident is door Controle Alt Delete niet geregistreerd als fataal incident. Op basis van de cijfers van Controle Alt Delete en de Rijksrecherche blijkt dat in 2023 dus zeker 5 mensen overleden bij een fataal incident, waarvan zeker 3 door politiegeweld en van 2 is het voor ons onbekend.

• In 2024 documenteerde het OM dat de Rijksrecherche onderzoek deed naar 11 zaken, Controle Alt Delete registreerde 4 fatale incidenten. Daarnaast registreerde Controle Alt Delete twee zaken die een vermelding behoeven. Ten eerste: twee mannen overleden tijdens een achtervolging bij een botsing met een trein. Deze fatale botsing met de trein werd wel door de Rijksrecherche onderzocht maar werd door Controle Alt Delete niet geregistreerd als fataal incident. Ten tweede: een motorrijder overleed na een aanrijding met een politieauto. Dit is niet onderzocht door de Rijksrecherche, maar wordt door Controle Alt Delete wel geregistreerd als een fataal incident. Op basis van de cijfers van Controle Alt Delete en de Rijksrecherche blijkt dat in 2024 dus zeker 6 mensen overleden bij een fataal incident, waarvan zeker 4 door politiegeweld, één iemand na een aanrijding, en van één iemand is het onbekend.

• De fatale incidenten in 2025 worden gepubliceerd op https://overleden.controlealtdelete.nl/. In mei 2026 publiceert het OM het meest recente jaarverslag en wordt de informatie over 2025 bijgewerkt.

Bij fatale incidenten waarbij politiegeweld geen rol speelde, werden in twee gevallen agenten vervolgd en veroordeeld tot een taakstraf. Het ging hierbij om verkeersongevallen met dodelijke afloop.

Bij fatale incidenten waarbij iemand overleed door politiegeweld zijn in twee zaken agenten voor de rechter gekomen:

· Een politieagent betrokken bij een dodelijk schietincident in 2018 werd niet vervolgd door het OM, maar kwam wel voor de strafrechter nadat nabestaanden een artikel 12 Sv procedure hadden gestart. De agent werd bij de rechtbank vrijgesproken.

· Een politieagent betrokken bij een dodelijk schietincident in 2022 werd wel door het OM vervolgd. Deze agent werd bij de rechtbank vervolgens vrijgesproken.

· Het OM maakte bekend dat het acht agenten die betrokken waren bij een fataal incident in 2023 gaat vervolgen. In oktober 2025 was deze vervolging nog niet gestart.

Sinds 2016 zijn er dus twee agenten vervolgd voor politiegeweld met dodelijke afloop. Sinds 2016 is er geen enkele agent veroordeeld voor politiegeweld met dodelijke afloop

Van de 116 zaken die Controle Alt Delete documenteerde in de periode 2016 tot en met november 2025 overleden 79 mensen door politiegeweld.

• Van 33 slachtoffers is de afkomst onbekend.

• Van de overige 46 slachtoffers had 80% een migratieachtergrond en 20% geen migratieachtergrond.

In 2024 waren er 5 miljoen Nederlanders met een migratieachtergrond en 12.9 miljoen Nederlanders zonder migratieachtergrond.

• Onder Nederlanders met een migratieachtergrond overleden 0.82 mensen per miljoen inwoners per jaar door politiegeweld.

• Onder Nederlanders zonder migratieachtergrond overleden 0.08 mensen per miljoen inwoners per jaar.

Hieruit blijkt dat Nederlanders met een migratieachtergrond ongeveer 11 keer vaker overleden onder verantwoordelijkheid van wetshandhavers dan op basis van hun aandeel in de bevolking verwacht zou mogen worden. Ter vergelijking: in Amerika overlijden Zwarte Amerikanen 3.3 keer vaker dan witte Amerikanen dan op grond van hun aandeel in de bevolking verwacht zou mogen worden.