Dossier: politiedoden
Ons doel
Dienstbaarheid aan en veiligheid voor alle mensen is een topprioriteit bij de politie en de Koninklijke Marechaussee. De politie en de Koninklijke Marechaussee spreken uit dat goal zero hun doel is: er overlijdt niemand onder de verantwoordelijkheid van een wetshandhaver. Tot die tijd streven wij er naar dat:
- iedere persoon die overlijdt onder de verantwoordelijkheid van de politie een stem en een gezicht krijgt.
- nabestaanden de juiste nazorg krijgen.
- onderzoek inzicht geeft in hoeveel mensen die overlijden een migratieachtergrond hebben en hoeveel mensen die overlijden ‘verward gedrag’ vertoonden.
- alle zaken waarbij iemand overlijdt onder verantwoordelijkheid van de politie door een onafhankelijke rechter beoordeeld worden.
Wat zijn fatale incidenten?
Controle Alt Delete monitort hoeveel mensen jaarlijks overlijden onder verantwoordelijkheid van wetshandhavers: bij een arrestatie, tijdens vervoer of in de politiecel. Dit betekent volgens Controle Alt Delete niet dat al deze mensen omgekomen zijn door nalatig handelen van een wetshandhaver, of dat zij in deze zaken strafrechtelijk verwijtbaar gehandeld hebben. Het betekent wel dat deze mensen zijn overleden bij of vlak na hun arrestatie en dat hier grondig onderzoek naar gedaan moet worden om dit te voorkomen voor in de toekomst.
Hoe wordt er bijgehouden hoeveel mensen overlijden onder de verantwoordelijkheid van wetshandhavers?
Voor dit overzicht van fatale incidenten is gebruik gemaakt van drie verschillende bronnen: de registraties van Controle Alt Delete (sinds 2016), jaarverslagen van het Openbaar Ministerie (sinds 2021) en onderzoek naar fatale incidenten van Bureau Beke (2016-2020).
Controle Alt Delete
Om zicht te krijgen op alle overledenen bij fatale incidenten monitort Controle Alt Delete sinds 2016 hoeveel mensen overlijden bij of na een aanhouding. Dit doen we door intensief mediaberichten, politieberichten en persberichten van het OM te volgen. Daarbij registreert Controle Alt Delete ook – voor zover publiek bekend - de achtergrond van de overledene, de migratieachtergrond, eventueel ‘verward’ gedrag, overlijden door politiekogel of anders, vervolging betrokken wetshandhaver en stad van overlijden.
Openbaar Ministerie
De Rijksrecherche doet onderzoek naar aanleiding van fatale incidenten. De Rijksrecherche werkt in opdracht en onder verantwoordelijkheid van het Openbaar Ministerie. Niet alle fatale incidenten worden onderzocht, Controle Alt Delete documenteerde meerdere zaken die niet door de Rijksrecherche onderzocht werden. Soms publiceert het OM een persbericht wanneer het onderzoek is afgerond, vaak ook niet. Het OM publiceert twee keer per jaar een overzicht van het totaal aantal onderzoeken naar aanleiding van fatale incidenten. Tot en met 2020 nam het Openbaar Ministerie hier alleen mensen in op die overleden als gevolg van een politiekogel. Overledenen zoals Mitch Henriquez, Bekim Hassani en Umaru Sesay, die niet overleden na een politiekogel, kwamen in deze publicaties niet voor. De druk vanuit Controle Alt Delete heeft er mede toe geleid dat het OM vanaf 2021 jaarlijks een overzicht geeft van alle onderzoeken die de Rijksrecherche uitvoert nadat mensen overleden onder verantwoordelijkheid van wetshandhavers.
Bureau Beke
De onderzoekers van Bureau Beke publiceerden in 2022 een rapport over fatale incidenten in de periode 2016 tot en met 2020. Bureau Beke kreeg van het Openbaar Ministerie inzage in de onderzoeken die de Rijksrecherche uitvoerde. Dossiers van de Rijksrecherche waren de enige bron voor dit onderzoek, er werd geen gebruik gemaakt van gegevens die Controle Alt Delete eerder had verzameld. Zo bleven de fatale incidenten waarnaar de Rijksrecherche geen onderzoek deed, buiten beeld in dit onderzoek.
Hoeveel mensen overlijden jaarlijks in Nederland?
In de periode 2014 tot en met 2023 zijn zeker 115 mensen overleden onder verantwoordelijkheid van wetshandhavers.
Van sommige is bekend dat zij overleden onder verantwoordelijkheid van wetshandhavers, zonder dat er informatie is over wat er gebeurd is. Hieronder lichten we dat toe:
• In 2014 documenteerde de Rijksrecherche 12 zaken.
• In 2015 documenteerde de Rijksrecherche 6 zaken.
• In 2016 documenteerde Bureau Beke 9 zaken, Controle Alt Delete 10 zaken.
• In 2017 documenteerde Bureau Beke 10 zaken, Controle Alt Delete 8 zaken.
• In 2018 documenteerde Bureau Beke 9 zaken, Controle Alt Delete 7 zaken.
• In 2019 documenteerde Bureau Beke 10 zaken, Controle Alt Delete 11 zaken.
• In 2020 documenteerde Bureau Beke 16 zaken, Controle Alt Delete ook 16 zaken.
• In 2021 documenteerde het OM 13 zaken, Controle Alt Delete 6 zaken.
• In 2022 documenteerde het OM 20 zaken, Controle Alt Delete 14 zaken.
• In 2023 documenteerde het OM 8 zaken, Controle Alt Delete 6 zaken.
Hieronder voegen we de drie bronnen samen en krijgen we zicht op het totaal aantal overledenen per jaar. Daarmee krijgen we ook zicht op het aantal onbekende mensen:
• In 2014 overleden 12 mensen. Controle Alt Delete monitorde nog niet.
• In 2015 overleden 6 mensen. Controle Alt Delete monitorde nog niet.
• In 2016 overleden 10 mensen. Alle zaken die Controle Alt Delete documenteerde werden door de Rijksrecherche onderzocht.
• In 2017 overleden 10 mensen, waarvan 2 onbekend zijn bij Controle Alt Delete. Alle zaken die Controle Alt Delete documenteerde werden door de Rijksrecherche onderzocht.
• In 2018 overleden 9 mensen, waarvan 2 onbekend zijn bij Controle Alt Delete. Alle zaken die Controle Alt Delete documenteerde werden door de Rijksrecherche onderzocht.
• In 2019 documenteerde Bureau Beke 10 zaken, Controle Alt Delete 11 zaken. Maar, 3 van de 11 zaken die Controle Alt Delete documenteerde werden niet door de Rijksrecherche onderzocht. Dat jaar overleden dus zeker 13 mensen (10 van Bureau Beke plus 3 van Controle Alt Delete), waarvan 2 zaken (13 min 11) onbekend bij Controle Alt Delete.
• In 2020 documenteerde Bureau Beke 16 zaken, Controle Alt Delete ook 16 zaken. Twee van de 16 zaken die Controle Alt Delete documenteerde werden niet door de Rijksrecherche onderzocht. Dat jaar overleden dus zeker 18 mensen (16 van Bureau Beke plus 2 van Controle Alt Delete), waarvan 2 zaken (18 min 16) onbekend bij Controle Alt Delete.
• In 2021 overleden 13 mensen, waarvan 7 onbekend bij Controle Alt Delete. Alle zaken die Controle Alt Delete documenteerde werden door de Rijksrecherche onderzocht.
• In 2022 overleden 20 mensen, waarvan 6 onbekend bij Controle Alt Delete. Vier van de 14 zaken die Controle Alt Delete documenteerde werden niet door de Rijksrecherche onderzocht. Dat jaar overleden dus zeker 24 mensen (20 werden vermeld door het OM plus 4 van Controle Alt Delete), waarvan 10 zaken (24 min 14) onbekend bij Controle Alt Delete.
• In 2023 overleden 8 mensen, waarvan 2 onbekend bij Controle Alt Delete. Eén van de 6 zaken die Controle Alt Delete documenteerde werd niet door de Rijksrecherche onderzocht. Dat jaar overleden dus zeker 9 mensen (8 zaken werden vermeld door het OM, plus 1 van Controle Alt Delete) waarvan 2 zaken onbekend zijn bij Controle Alt Delete.
Daarmee zijn in de periode 2014 tot en met 2023 zeker 123 mensen overleden onder verantwoordelijkheid van wetshandhavers. Mogelijk zijn in deze periode ook nog andere mensen overleden onder verantwoordelijkheid van wetshandhavers, waar Controle Alt Delete en het Openbaar Ministerie niet op de hoogte zijn. Dat is mogelijk omdat niet alle fatale incidenten onderzocht worden door de Rijksrecherche en er niet over alle fatale incidenten nieuws naar buiten is gebracht.
Hoeveel agenten komen jaarlijks voor de rechter?
Van de 105 zaken die Controle Alt Delete heeft gedocumenteerd tussen 1 januari 2016 en 31 december 2023 zijn zes agenten vervolgd. De betrokken politieagent van een dodelijke aanrijding in 2016 is veroordeeld tot een geldboete van EUR 500,-. De politieagent die betrokken was bij een dodelijke schietincident in 2018 wordt vervolgd na een artikel 12 Sv procedure. Het OM vervolgde een politieagent die betrokken was bij een dodelijk schietincident in 2022, deze agent werd door de rechtbank vrijgesproken. Het OM vervolgde ook een agent die betrokken was bij een dodelijke aanrijding in 2022. Deze agent kreeg een taakstraf van 200 uur. In 2023 overleed Mateusz bij zijn aanhouding, het OM vervolgde acht daarbij betrokken agenten.
Overlijden er meer mensen met een migratieachtergrond?
Van de 105 zaken die Controle Alt Delete documenteerde tussen 1 januari 2016 en 31 december 2023 heeft 35% van de slachtoffers een migratieachtergrond, 11% is Nederlands-Nederlands (geen migratieachtergrond) en bij 54% is de achtergrond onbekend. Deze laatste groep is in de berekening die nu volgt buiten beschouwing gelaten. Er zijn 4.2 miljoen Nederlanders met een migratieachtergrond en 13.2 miljoen Nederlanders zonder migratieachtergrond. Onder de Nederlanders met een migratieachtergrond overleden 1.3 mensen per miljoen inwoners per jaar onder verantwoordelijkheid van wetshandhavers. Onder de Nederlanders zonder een migratieachtergrond overleden 0.1 mensen per miljoen inwoners per jaar. Nederlanders met een migratieachtergrond overleden daarmee (afgerond) 11 keer vaker onder verantwoordelijkheid van wetshandhavers dan op grond van hun aandeel in de bevolking verwacht mocht worden.
Ter vergelijking: in Amerika overlijden zwarte Amerikanen 2.5 keer vaker dan witte Amerikanen dan je op grond van hun aandeel in de bevolking mag verwachten.
Achtergrondinformatie over overledenen
Het is belangrijk dat iedere persoon die overlijdt onder de verantwoordelijkheid van een wetshandhaver een stem en een gezicht krijgt. Controle Alt Delete heeft de cijfers o.a. bekeken op naam bekend/onbekend, migratieachtergrond, ‘verward’ gedrag, overlijden door politiekogel of anders, vervolging betrokken wetshandhaver en stad van overlijden. Daar uit komt, over de periode 2016 tot en met 2022, het volgende beeld naar voren:
Naam (on)bekend
Van de 105 mensen die zijn overleden is van 36% de naam bekend. Van 64% van de mensen is de naam onbekend. Aan deze mensen kan geen stem en gezicht gegeven worden.
Migratieachtergrond
35% van de mensen die zijn overleden heeft een migratieachtergrond, 10% is Nederlands-Nederlands en bij 55% is de achtergrond onbekend.
'Verward gedrag'
Van de mensen die overleden kampte 46% met 'verward gedrag'. In 33 van deze 48 gevallen (dat is 69%) was de politie hiervan op de hoogte voordat ze bij de persoon aankwamen.
Wijze van overlijden
23 van de 105 mensen (22%) zijn overleden door een politiekogel, 79 mensen (75%) zijn op een andere manier overleden. Van 3 mensen (3%%) is het onbekend.
Vervolging betrokken wetshandhavers
In 6% van de overlijdensgevallen is een wetshandhaver vervolgd door het Openbaar Ministerie. In 88% van fatale incidenten is een wetshandhaver niet vervolgd. In 6% van de gevallen is het verloop onbekend.
Landkaart van overledenen
In het westen van Nederland overleden de meeste mensen. In de politie-eenheid Amsterdam 16, in de eenheid Rotterdam 12, in Oost-Nederland 10, in Zeeland West-Brabant 9, in Noord-Nederland 7, in Oost-Brabant 6, in Den Haag ook 6, in Midden-Nederland 5, in Limburg 4 en in Noord-Holland ook 4. Van 26 mensen is het onbekend.
Disproportioneel vaak mensen met een migratieachtergrond
In Nederland overlijden mensen met een migratieachtergrond 11 keer vaker dan Nederlanders zonder migratieachtergrond dan je op grond van hun aandeel in de bevolking mag verwachten. Ter vergelijking: in Amerika overlijden zwarte Amerikanen 2,5 keer vaker dan witte Amerikanen dan je op grond van hun aandeel in de bevolking mag verwachten.