De regels voor het gebruik van geweld door politie, Marechaussees en boa’s staan in de Politiewet en de Ambtsinstructie. Daarin staat dat geweld noodzakelijk en proportioneel moet zijn en een wettig doel moet dienen. We leggen deze drie woorden uit:
Geweld om een bekentenis af te dwingen of om een arrestant ‘een lesje te leren’ is verboden.
Als het zonder geweld kan, is geweld verboden. De mond is het belangrijkste wapen. De-escaleren is verplicht. Wetshandhavers mogen ook niet meer geweld gebruiken dan nodig. De politie mag bijvoorbeeld niet 3x slaan als 1x genoeg is.
Het gebruikte geweld moet in verhouding staan tot het doel. De politie mag je niet neerschieten als je een brood bij de bakker hebt gestolen.
In de Ambtsinstructie staan geen duidelijke regels voor het gebruik van fysiek geweld: een trap, een vuistslag of een nekklem. De algemene regels (geweld moet noodzakelijk en proportioneel zijn) zijn daarom de belangrijkste aanknopingspunten.
Voorbeeld: de politie mag je niet slaan als je geen bedreiging bent.
Als je wordt aangehouden, dan krijg je soms handboeien om. Wetshandhavers mogen handboeien alléén omdoen als ze reden hebben om te denken dat je gaat vluchten of voor hun eigen veiligheid.
Voorbeeld: handhavers mogen je geen boeien omdoen als je rustig meewerkt.
De wapenstok mag gebruikt worden als je niet meewerkt met een arrestatie of als je het werk van een wetshandhaver hindert. De politie werkt met een uitschuifbare wapenstok. Deze is van staal en is – wanneer uitgeschoven – ruim 50 cm lang. Slaan met deze stok is niet zonder risico en geeft een grote kans op verwondingen. Bij een optreden van de ME dragen agenten een lange wapenstok. Een politieagent mag niet vaker slaat dan strikt noodzakelijk. Als twee klappen genoeg zijn en een agent geeft er drie, dan mag dat dus niet. Slaan op kwetsbare lichaamsdelen (zoals het hoofd) is in principe nooit toegestaan.
Voorbeeld: de politie mag de wapenstok in ieder geval niet gebruiken als je al onder controle bent.
Bij grootschalige ordeverstoringen mag de politie het waterkanon inzetten om de menigte te verspreiden. Dat mag alléén als er geen lichter middel is dat werkt, de politie waarschuwt en er voldoende ruimte is om weg te komen. De politie mag niet richten op individuen maar alleen om een mensenmassa op te breken.
Voorbeeld: de politie mag je niet tegen een muur aan spuiten.
De Taser, een stroomstootwapen, kan gebruikt worden om je aan te houden als je een wapen bij hebt of als je niet meewerkt met je aanhouding. De Taser wordt al jaren gebruikt door specialistische politieteams. Na een pilot in de basisteams Amersfoort en Zwolle en de hondenbrigade van de politie Rotterdam is besloten dat alle agenten die op straat werken vanaf 2022 een Taser krijgen. De invoering van de Taser berust op oneigenlijke argumenten, zo liet Tv-programma Medialogica zien.
De Taser kan op twee manieren worden gebruikt: vanaf een afstand (in pijltjes-modus), maar ook direct op het lichaam (schok-modus), waarmee hevige pijnstoten worden toegediend. De huidige regels voor het gebruik van de Taser zijn volgens Amnesty International niet in overeenstemming met de internationale mensenrechten.
De Taser is een risicovol wapen, met name wanneer dit wapen wordt ingezet tegen mensen met psychische en lichamelijke problemen. Toch is de inzet van de Taser niet strikt beperkt tot gebruik om de dreiging van ernstig letsel af te wenden: de Taser mag al ingezet worden als iemand niet meewerkt aan een aanhouding. Bovendien is de schokmodus niet verboden, terwijl daarbij een aanzienlijk risico bestaat op wrede, onmenselijke en onterende behandeling.
Voorbeeld: volgens ons mag de politie je niet taseren als er geen dreiging is van ernstig letsel
De politiehond kan worden ingezet als je een wapen bij je hebt en om je aan te houden als je verdachte bent van een misdrijf. Daarnaast mag de politie de hond inzetten om samenscholingen tegen te gaan: dat mag alléén als de menigte een bedreiging is voor de veiligheid. De hond moet dan wel aan de lijn blijven.
Het Tv-programma Zembla liet zien dat de politiehonden slecht luisteren naar hun baas. Ze laten bijvoorbeeld niet direct los wanneer de hondengeleider het commando geeft. Bovendien zijn volgens experts de regels voor de inzet van de politiehond zo ruim, dat de hond al mag worden ingezet als je een rolletje drop steelt uit de winkel.
Voorbeeld: de politiehond mag in ieder geval niet de auto ingegooid worden om je eruit te krijgen.
Volgens de wet mogen agenten op je schieten als je zelf een vuurwapen bij je hebt of als de politie denkt dat je levensgevaarlijk geweld tegen iemand gaat gebruiken. Agenten mogen ook op je schieten om je aan te houden als je verdachte bent van een geweldsmisdrijf en je je aan je aanhouding probeert te onttrekken.
Deze regels zijn volgens Amnesty International in strijd met internationale verdragen en mensenrechten. Het ‘schieten ter aanhouding’ waarbij de agent mikt op de benen moet ook gezien worden als mogelijk dodelijk geweld. Een schot in het been kan binnen enkele minuten leiden tot de dood door bloedverlies. Bovendien kan een schot dat op het been gericht is, onbedoeld andere delen van het lichaam raken. Volgens de mensenrechten mag een vuurwapen alleen worden gebruikt als er sprake is van een onmiddellijke bedreiging van het leven of een kans op ernstig lichamelijk letsel.
Voorbeeld: volgens ons mag de politie je niet neerschieten als je je handen in de lucht hebt.