Iedereen heeft een gelijke kans op het krijgen van een VOG. De overheid ziet er op toe dat een onterechte staande- of aanhouding geen negatieve impact heeft op het verkrijgen van een VOG.
Een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) is een verklaring waaruit blijkt dat jouw (justitiële) verleden geen bezwaar vormt voor het vervullen van een specifieke taak of functie in de samenleving. Voor een (nieuwe) baan is vaak een VOG nodig. In sommige branches, bijvoorbeeld de kinderopvang, is dit zelfs wettelijk verplicht. Justis handelt de VOG-aanvragen af en is de enige instantie in Nederland die de VOG afgeeft.
Voor betaalde beroepen die te maken hebben met veiligheid en fraudegevoelige zaken, denk aan beveiligers en boa’s, is er een VOG met extra screeningsmogelijkheden. Als je een VOG aanvraagt, kan informatie uit de politiesystemen gebruikt worden om een VOG te beoordelen. Volgens de nieuwe wet zijn politiegegevens een “zelfstandige grondslag” om een VOG-aanvraag te beoordelen, ook wanneer je geen strafblad hebt. Het gaat hierbij om álle politiegegevens, waaronder ook aantekeningen en registraties die de politie maakt na ID-controles en staandehoudingen.
Stel, je hebt geen strafblad, maar je bent wel vaak gecontroleerd én de politie heeft daar aantekeningen van gemaakt. Dan kan straks een VOG geweigerd worden op basis van deze registraties. Was je met een groep anderen op straat en werd ook jouw ID gevraagd door de politie? Die telt! Zat je bij iemand in de auto en moest jij je ID laten zien? Die telt ook! Liep je ’s avond over straat en moest je je ID laten zien? Die telt zeker mee! Alle politieregistraties spelen straks een rol bij het al dan niet afgeven van een VOG en ook als je geen strafblad hebt, kan een VOG geweigerd worden.
Volgens de Minister voor Rechtsbescherming zijn er genoeg mogelijkheden voor mensen om bezwaar te maken als een VOG wordt geweigerd. De minister verlegt hiermee de verantwoordelijkheid voor een correct politiedossier naar de burger. Dat is onterecht. Bovendien is onze ervaring dat de politie weigert om politiegegevens uit het dossier te halen. De Minister zei bij de totstandkoming van de wet dat de politie toetst of de gegevens kloppen en dat er een adviescommissie zal komen die steekproefsgewijs gaat controleren of er sprake is van etnisch profileren. Van beiden is onduidelijk of dit in de praktijk gebeurt.
Het wetsvoorstel werd van kracht in 2022. Het is toen onder andere bekeken door de Raad voor de Rechtspraak. Zij reageerden bezorgd op het wetsvoorstel. Zij stelden dat niet geverifieerde informatie straks zonder screening gebruikt wordt bij het afgeven van een VOG. De Autoriteit Persoonsgegevens sprak zelfs van een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer met mogelijk ingrijpende gevolgen en drong er bij de Minister op aan om wettelijk vast te leggen hoe deze gegevens beoordeeld worden. Dit advies legt de Minister naast zich neer. De bewindsman stelt dat er sprake is van maatwerk dat zich niet leent voor een formele wet.
In datzelfde jaar publiceerde een onderzoekscommissie van de Eerste Kamer een onderzoek over het verschil tussen de wet op papier en de wet in praktijk. Centraal daarin stond de vraag waarom antidiscriminatiebepalingen in de wetgeving niet voldoende effectief zijn. In dat onderzoek werd ook de nieuwe wet VOG beschreven. Volgens de onderzoekscommissie is het een voorbeeld van wetgeving die onbedoeld tot discriminatie leidt omdat niet voorzien was dat mensen "vanwege hun etnische afkomst een verhoogde kans op staandehouding door de politie hebben en daardoor vaker een ‘aantekening’ hebben in een politiedossier, onevenredig door die nieuwe wet zouden kunnen worden getroffen als zij een VOG aanvragen, terwijl een VOG bijvoorbeeld verplicht is voor een beroep als beveiliger."
Het is een feit dat de politie etnisch profileert (dat erkent de politie zelf ook). Mensen met een migratieachtergrond worden vaker gecontroleerd zonder dat ze een strafbaar feit hebben gepleegd. Als dit soort politiegegevens gebruikt worden om een VOG-aanvraag te beoordelen, dan is dat in het nadeel van mensen met een migratieachtergrond. Dat kan grote gevolgen hebben voor het bijvoorbeeld het krijgen van een visum om te reizen, het vinden van werk of zelfs het behouden van en baan. Gegevens uit en politiedossier zijn niet getoetst bij de rechter. De wet heeft daarmee een onevenredig grote impact op mensen die vaker gecontroleerd worden door de politie, met name mensen met een migratieachtergrond. Wij zijn van mening dat een onterechte staande- of aanhouding geen impact mag hebben op je kansen op de arbeidsmarkt.
In de Tv-uitzending van Radar op 15 maart 2021 deden twee mensen met een migratieachtergrond hun verhaal. Zij vertellen hoe zij proberen om onterechte registraties uit hun politiedossier te krijgen, vanwege de negatieve gevolgen voor hun Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG). Vanuit Controle Alt Delete delen wij onze zorgen over de impact van de nieuwe wet. In de studio waren Niels van den Berge, kamerlid GroenLinks en advocaat Gerald Roethof aanwezig. Zij spraken zich beiden uit tegen de nieuwe wet. Helaas was minister Dekker niet in de gelegenheid om in de studio uitleg te geven. Zijn schriftelijke reactie wordt in de uitzending wel besproken en weerlegd.