Gepubliceerd: 03 Feb 2020
De politie en het Openbaar Ministerie hebben een beleid dat is gericht op het afpakken van spullen (denk aan auto's, kleding of horloges) die betaald zijn met ‘criminele activiteiten’. 'Afpakken' heet dat beleid bij het OM maar in de volksmond heet het de 'patseraanpak'. Belangrijk om te weten is dat het beleid niet gericht is op het vervolgen van de strafbare feiten waar het geld mee 'verdiend' is. In dit artikel bespreken we hoe de ‘‘patseraanpak’’ van de politie in de praktijk werkt.
Twee soorten patsercontroles
Er zijn grofweg twee soorten politiecontroles die onder de noemer ‘patseraanpak’ vallen. De eerste is een controle waarbij de politie gebruik maakt van informatie van de Belastingdienst of het UWV. De politie kan daarbij gebruik maken van een ANPR-camera die automatisch kentekens scant. Welke informatie hierbij precies naar voren komt is onbekend. Het idee is dat mensen zonder inkomen maar mét een dure auto eruit gepikt worden. Zie hier een voorbeeld van zo'n controle. Op grond van de Wegenverkeerswet, die de politie de bevoegdheid geeft om iedere auto te stoppen voor een verkeerscontrole, is er een tweede soort patsercontrole ontstaan. De politie controleert mensen die - volgens de politie - een te dure auto rijden, of die een auto rijden die te duur is gezien de buurt of de leeftijd van de bestuurder. De controle van Typhoon is hier een voorbeeld van. De patsercontrole kan ook een combinatie zijn tussen de beide strategieën. De politie stopt dan iemand die - volgens de politie - mogelijk een patser is en doet daarna een controle bij de Belastingdienst of het UWV. In beide gevallen zijn de mensen die gecontroleerd worden geen verdachte in strafrechtelijke zin.
Wat is het beleid tijdens een ‘patsercontrole’?
Er is geen beleid dat voorschrijft welke auto's gecontroleerd moeten worden. Er is geen overheidsdocument waarin de ‘patseraanpak’ van de politie wordt omgeschreven. Ook zijn er geen publieke documenten over hoe overheidsdiensten samenwerken, wie hierin de leiding heeft, en hoe auto’s geselecteerd worden.
Hoe worden mensen geselecteerd voor een controle?
In een radio-uitzending vertelde de Rotterdamse fractievoorzitter Vincent Karremans (VVD) dat bij patsercontroles alle auto's met een waarde van meer dan EUR 30.000,- gecontroleerd worden. Dit is niet juist. De Rotterdamse politie verklaart in een reactie aan Controle Alt Delete dat er op basis van informatie gekozen wordt om de controle in een bepaalde buurt te organiseren. De politie geeft desgevraagd geen toelichting hoe - in deze buurt - besloten wordt welke auto's wel, en welke auto's niet gecontroleerd worden.
Is de patsercontrole effectief?
Om de effectiviteit van succes (vangstpecentage) te meten moet dit afgezet worden tegen het totaal aantal gecontroleerde burgers. Op dit moment kan dat niet omdat niet alle controles geregistreerd worden. De ‘patseraanpak’ heeft als doel om crimineel bezit af te pakken, niet om verdachten van strafbare feiten op te sporen. Het is nooit onderzocht of de ‘patseraanpak’ helpt tegen criminaliteit, maar dat is ook niet aannemelijk. Amnesty Nederland schrijft dat de ‘patseraanpak’ "is gebaseerd op de aanname dat de zichtbare aanpak van ‘patsers’ ontmoedigend werkt en anderen zal weerhouden van het plegen van criminaliteit." Ook deze aanname is nooit onderzocht. Amnesty wijst om dit te onderbouwen op dit artikel van Faber en Van Heel.
Volgens het jaarverslag van de politie werd er in 2018 in heel Nederland voor 171 miljoen euro afgepakt, in 2019 zelfs 261 miljoen. Dit is een optelsom van verschillende interventies, waaronder in beslaggenomen goederen na huiszoekingen en een schikking van 230 miljoen euro met internationale telecomprovider Telia. Uit de jaarverslagen valt niet op te maken welk deel van de opbrengst afkomstig is van voertuigcontroles, noch hoeveel auto's er gecontroleerd zijn en hoeveel politiecapaciteit dat heeft gekost. De effectiviteit van de patsercontrole is daarom niet te beoordelen.
Kritiek op de patsercontrole - wat is een patser?
Veel mensen - ook agenten - typeren een patser als een persoon die zich opzichtig duur kleed, gedraagt en in een auto rijdt die niet bij diens vermoedelijke sociale status hoort. Gerbrig Klos van Amnesty Nederland wijst er op dat veel patsers zich niet inlaten met enige vorm van criminaliteit en dat er ook criminelen zijn die er niet uitzien als een patser. Datzelfde geldt voor auto's. Veruit de meeste bestuurders van dure auto's zijn niet crimineel en er zijn ook criminelen die in een goedkope auto rijden. Klos: "Het criterium van een patser of een dure auto is daarmee zowel overinclusief (er worden te veel mensen gecontroleerd) als onderinclusief (er worden te weinig criminelen gecontroleerd)."
Onze visie
De huidige praktijk is dat de politie mensen controleert die - volgens de politie - een te dure auto rijden, dan wel een auto rijden die te duur is gezien de buurt of de leeftijd van de bestuurder of de inzittenden. Dit kan leiden tot - en leidt in de praktijk ook tot - etnisch profileren. Dat is ook een reden waarom de ‘patseraanpak’ van de politie haaks staat op het nieuwe beleid voor proactieve controles. Daarin staat onder meer dat de politie geen gebruik meer mag maken van daderprofielen waarbij mensen gecontroleerd worden omdat ze eruit zien als 'typische' daders. Mensen kunnen niet gestopt worden omdat hun uiterlijk niet zou passen bij hun dure auto of om het dragen van een 'te chique' jas. In een rechtsstaat oordeelt de rechter over het afpakken van goederen en niet de politie.