Samenvatting van een discussieavond over de bodycam met als centrale vraag: hoe gaat de bodycam goed werken voor zowel politie als burgers?
Gepubliceerd: 08 Mar 2017
Maandag 13 februari 2017 organiseerde Controle Alt Delete i.s.m. Amnesty Nederland en Freedom Inc een discussieavond over de bodycam in Pakhuis de Zwijger. Het publiek ging in gesprek met elkaar en met de aanwezige experts: Peter van Koppen, Sander Flight en Gerbrig Klos. De avond werd ingeleid door Rejo Zenger van Freedom Inc.
Grote afwezige was de politie, die niet inging op de uitnodigingen om aan het gesprek deel te nemen. Al 20 jaar worden er in Nederlands pilots gedraaid met de bodycam, zonder dat hier landelijk beleid voor is. Inmiddels is de afdeling Sensing van de Politie bezig met het ontwikkelen van dit beleid. Onze vraag: hoe ziet een bodycam er uit die werkt voor de politie én voor burgers? Lees hieronder de uitkomsten van de avond.
Conclusie
Of de bodycams effectief zijn, hangt helemaal af van het doel waarvoor ze worden ingezet en de gekozen techniek waarmee gewerkt wordt. De techniek heeft invloed op de kwaliteit van de beelden, en ook de positie van de camera is van belang. Gebeurtenissen in het verleden laten zien dat er ruimte is voor politieagenten om beelden te manipuleren: door de bodycam niet aan te zetten, door dingen te zeggen die niet corresponderen met wat er gebeurt, of door je camera een andere kant op te draaien.
Als we de bodycam bekijken in het kader van de asymmetrische machtsbalans tussen burger en overheid, dan bestendigen de nieuwe camera’s deze relatie. De partij die de beelden maakt, beheert en deelt, is immers degene met de meeste macht. De politie, in de rol van eigenaar van het geweldsmonopolie, heeft hier terecht belang bij.
De bodycam zal voor de politie zeker handig zijn. De vraag is hoe de bodycam óók in het voordeel van burgers zou kunnen werken, als er sprake is van machtsmisbruik, buitenproportioneel geweld, discriminatie of slechte bejegening door politiemensen. Het is wenselijk dat burgers in zo’n geval het handelen van politieagenten ter discussie kunnen stellen door de beelden te gebruiken in een klachtenprocedure, of naar de media te sturen.
De politie zal daarom de beeldmacht moeten gaan delen met mensen, individuele burgers of een onafhankelijke commissie, en dit moet in beleid en praktijk verankerd worden.
Wat is het doel van bodycams?
Dit moet duidelijk en SMART omschreven zijn, zodat gemeten kan worden of het doel ook gehaald worden. Ook kunnen sommige doelen elkaar uitsluiten. Eén van de doelstellingen van de bodycam is bijvoorbeeld minder geweld tegen agenten doordat de camera preventief werkt. Als iemand weet dat hij gefilmd wordt, zal hij zich beter gedragen, is de aanname. Een andere doelstelling is het gemakkelijker opsporen van mensen die geweld plegen tegen de politie. De politie kan niet beide doelen nastreven, want als er voor preventie wordt gekozen, is er op de beelden niets te zien als het goed is.
Het lijkt alsof de doelen die de politie wil bereiken met de bodycam helder zijn: minder geweld tegen de politie, gemakkelijker opsporen van mensen die geweld plegen tegen agenten. Maar intercollegiaal leren is ook een doel, en misschien is opsporing van gezochte verdachten ook wel een doel?
De doelstelling is belangrijk – alleen als er een heldere doelstelling is, kan het succes van de bodycam gemeten worden. De doelstelling bepaalt ook het type camera en de wijze van communicatie naar de burgers toe. Als de politie inzet op de eerste doelstelling (preventie) dan moet het voor burgers heel duidelijk zijn dat er een camera is, en dat deze in werking is - dat vraagt om een keuze voor een bepaald type camera: opvallend, met een helder knipperend rood lichtje.
Lees in dit verband het onderzoeksrapport van Sander Flight over bodycams.
Wat is de waarde van de beelden?
De waarde van de beelden hangt van een aantal factoren af. Allereerst: de opname. Waar is de bodycam gepositioneerd? Als de camera op de borst hangt, dan zijn de armen van de agent zichtbaar voor de camera. Als zij een wapen zou trekken, dan ontnemen haar armen het zicht op de burger. Een betere plek zou daarom zijn op de schouder. Een nog betere plek is op het hoofd, zodat de kijker ook ziet waar de politieagent naar kijkt - een camera op borst of schouder draait niet mee. De camera’s zijn nog niet zo goed ontwikkeld dat ze in het donker een heldere beeldkwaliteit opleveren.
Dan is er ook nog de mogelijkheid om tijdens de opname de bodycambeelden te manipuleren. Dit kan door bewust bepaalde gebeurtenissen niet te filmen, ondanks dat de camera aanstaat. Onderstaand filmpje laat zien hoe dat kan gebeuren:
Ten tweede: het bekijken van de beelden. Peter van Koppen noemde dat uit onderzoek blijkt dat de kijker meer sympathie heeft voor degene vanuit wiens positie gefilmd is. Een bodycam van een agent zal dus eerder de sympathie voor de agent opwekken dan voor de burger. Wat een agent zegt op film, zal ook eerder als waarheid gezien worden. Zie bijvoorbeeld de experimenten met de bodycam waar de Ney York Times over schrijft. Zij concluderen: “Body cameras prioritize the officer’s point of view.”
Wanneer moet de camera aan?
Moet de camera altijd aan staan? Mag de agent zelf kiezen wanneer de camera aangaat? Is er een middenweg? Het is duidelijk dat als een agent zelf mag beslissen over het aan- en uitzetten, dat hierin het risico ligt dat niet de gehele interactie op beeld komt. Hierdoor wordt mogelijk de aanleiding van een conflict niet op beeld gevangen. Dit kan het gevolg zijn van een agent die per ongeluk de bodycam te laat aanzet, maar het kán ook een weloverwogen beslissing zijn om bepaalde gebeurtenissen niet te filmen. De simpele oplossing hiervoor is dat de camera altijd aanstaat - maar misschien uit gezet mag worden als iemand naar de WC gaat.
De vraag die zich opdrong is dan ook hoeveel beelden bekeken worden. Worden alle beelden uitgelezen? Dat zal een enorme politiecapaciteit vergen. En wie mag de beelden bekijken? De politie wil de beelden graag gebruiken voor intercollegiaal overleg, maar de afdeling Veiligheid, Integriteit en Klachten (VIK) heeft ook toegang de beelden. Bij (vermeende) misstanden kan VIK deze opvragen en eventueel ook vorderen.
Toegang tot de beelden voor burgers
De meerwaarde van de bodycam voor mensen (niet-politiemensen), is dat zij bewijsmateriaal kunnen opvragen van een interactie met de politie. Als iemand een klacht wil indienen over een incident met de politie, dan kunnen de bodycam beelden een belangrijke rol hierin spelen - behoudens bovengenoemde bezwaren over de waarde van de beelden. Mensen die een klacht over de politie willen indienen, kunnen dit toen tot een jaar na het incident. Dat betekent dat beelden een jaar lang bewaard zouden moeten blijven. Alle beelden? Wie bepaalt welke beelden wel en niet verwijderd mogen worden. De politie, de rechter, een onafhankelijke - nog in te stellen - commissie?
Het opvragen van beelden zal een groot beroep doen op de capaciteit van de politie, omdat beelden niet onverkort gedeeld kunnen worden: de privacy van derden die op de video’s te zien zijn, moet beschermd worden. Is de politie bereid om de beeldmacht die de bodycam oplevert te delen met burgers? En wat is de operationele impact hiervan: kan de politie een grote hoeveelheid verzoeken om informatie wel aan?
Lees in dit verband de beleidsaanbevelingen van Freedom Inc.