Wat is het nieuws?
De politie heeft “niet doortastend en adequaat genoeg” opgetreden bij de demonstratie tegen de figuur zwarte piet op 19 november 2022 in Staphorst. Dat concludeert de Inspectie voor Justitie en Veiligheid in een rapport dat vandaag gepubliceerd is. De politie trad onvoldoende op tegen de “relschoppers die de demonstranten van KOZP en de waarnemers van Amnesty belaagden.” Als gevolg hiervan konden de demonstranten van Kick Out Zwarte Piet (KOZP) geen gebruik maken van hun demonstratierecht.
Routekaart gemaakt voor demonstranten
Het rapport geeft een ontluisterend beeld van de werkwijze van de politie. Bij de voorbereiding op de demonstratie was het de politie bekend dat mensen in Staphorst van plan waren om een blokkade bij de afrit van de A28 op te werpen, voorwerpen naar demonstranten te gooien en mogelijk geweld te gebruiken. De politiemensen die de demonstratie voorbereidden maakten daarom een routekaartje met verschillende routes naar Staphorst. Het idee van de politie was om de demonstranten om de geweldplegers heen te begeleiden naar het centrum van Staphorst.
Routekaart niet uitgedeeld in Zwolle
Op de dag van de demonstratie verzamelden de vreedzame KOZP-demonstranten zich, conform afspraak, bij het politiebureau in Zwolle. Vanaf daar zouden ze door de politie begeleid worden naar Staphorst. Uit het rapport van de Inspectie blijkt dat politiemensen bij de briefing in Zwolle te horen kregen “dat de routekaartjes niet uitgedeeld moesten worden.” De Inspectie gaat niet in op de vraag waarom de routekaartjes niet zijn uitgedeeld en hoe deze instructie tot stand kwam. Bij de briefing werd er volgens de Inspectie “geen duidelijke taakverdeling besproken.” De politie deed dit niet omdat “dit zich doorgaans in de praktijk vanzelf wijst.”
Groep demonstranten valt uit elkaar
De groep van tachtig vreedzame demonstranten, die reisde in meerdere auto’s en busjes, werd door onopvallende politievoertuigen naar Staphorst geleid. De politie koos er voor om geen herkenbare politieauto’s in te zetten omdat de politie niet de indruk wilde wekken “partij te kiezen voor welk standpunt dan ook.” De bestuurders in de colonne kregen de instructie om niet door rood te rijden. Hierdoor viel de groep na een paar stoplichten al uit elkaar. Doordat de politieauto’s niet herkenbaar waren, lukte het niet iedereen om weer aan te sluiten. Sommige auto’s reden daarna via de A28 naar Staphorst.
Geweld tegen demonstranten in Staphorst
Bij de afrit van de A28 werden de vreedzame demonstranten én de waarnemers van Amnesty opgewacht door een woedende meute waarvan een deel als zwarte piet verkleed was. De mensen van KOZP en Amnesty werden bekogeld met eieren en hun auto’s werden vernield en met olie en mest besmeurd. Bij een van de auto’s is olie over de auto gegoten en olie in de gezichten van inzittenden gegooid “door personen in het bezit van vuurwerk.” Deze combinatie is potentieel levensgevaarlijk. Toch staat in het rapport van de Inspectie dat aanwezige politiecommandanten vonden dat er “op dat moment geen (ernstige) dreiging was richting de inzittenden.” Zelf bleven de agenten van arrestatieteam in hun eigen politiebus zitten omdat ze vreesden dat de groep geweldplegers zich tegen de politie zou kunnen keren waardoor de situatie zou kunnen escaleren.
Geweld tegen demonstranten in Meppel
De demonstranten die de politie wél wisten te volgen strandden uiteindelijk in Meppel. Daar werden ze tegengehouden omdat de situatie in Staphorst te onveilig was. De geweldplegers wisten de locatie snel te vinden en vielen de demonstranten aan. Over wat er daarna gebeurde staat in het rapport: “De politie deelt KOZP mee dat ze de locatie moeten verlaten voor hun eigen veiligheid en rijdt vervolgens weg.” Terwijl de politiemensen op afstand bleven, werden de vreedzame demonstranten aangevallen en werd de bus klemgereden. De Inspectie zegt hierover dat “de situatie op dat moment inderdaad dreigend was, maar niet dusdanig dreigend dat van de politie niet verwacht kon worden dat zij ingreep.”
Reactie politie
De politie neemt het zichzelf kwalijk dat het de relschoppers (wij zeggen: geweldplegers) gelukt is om het grondrecht van de demonstranten “op grove wijze” te schenden. De politie zegt dat er excuses aangeboden zijn aan Kick Out Zwarte Piet en aan Amnesty. Ook zegt de politie dat er lessen getrokken zijn. Zo krijgen politiemensen die vanuit de politie demonstraties voorbereiden “een verdiepende training over demonstraties” en krijgen leidinggevenden “webinars over de Wet Openbare Manifestatie.”
Reactie Controle Alt Delete
De politie Zwolle deelde geen routekaartjes uit en bood gebrekkige begeleiding richting Staphorst. Hiermee ondermijnde de politie de voorbereiding en droegen ze bij aan een chaotisch verloop van de begeleiding richting Staphorst. In Staphorst en in Meppel greep de politie niet in, ondanks dat ze met hun neus boven op de geweldplegingen stonden. Ze keerden zich af van een explosie van racistisch geweld dat plaatsvond tegen vreedzame demonstranten en waarnemers van Amnesty. Door niet op te treden gaf de politie het geweld ruim baan.
De Inspectie concludeert dat de politie “niet doortastend en adequaat genoeg” heeft opgetreden om KOZP en Amnesty “te beschermen.” Deze conclusie is stevig, maar doet onvoldoende recht aan de ernstige bevindingen in het rapport. Op grond van de bevindingen had de Inspectie namelijk ook kunnen concluderen dat individuele politiemensen en politieteams, ondanks de gemaakte afspraken bij de voorbereiding, naar eigen inzicht beslissingen namen die de veiligheid van demonstranten en waarnemers in gevaar brachten. Voor zover bekend zijn er geen disciplinaire straffen uitgedeeld aan betrokken agenten. Dit rapport kan echter niet zonder personele gevolgen blijven. Politiemensen die naar eigen inzicht de instructies naast zich neerleggen en daarmee de veiligheid van demonstranten in gevaar brengen horen niet thuis bij de politie. Daarnaast roept Controle Alt Delete het Ministerie van Justitie en Veiligheid op om verder onderzoek te doen naar (informele) gezagsstructuren en de eigen beslissingsruimte binnen de politie.