Uit een WOB-verzoek blijkt dat de proef met preventief fouilleren in Amsterdam niet werd ondersteund door het Openbaar Ministerie. Ook blijkt dat burgemeester Halsema niet tegen preventief fouilleren was en al eerder van plan was om de meerderheid van de gemeenteraad te negeren.
Proef met preventief fouilleren
In Amsterdam wordt al jaren gediscussieerd over nut en noodzaak van preventief fouilleren. Vorig jaar besloot de driehoek om een proef met preventief fouilleren uit te voeren. Dit gebeurde in september 2021 in vijf stadsdelen. De proef deed veel stof opwaaien: de introductie van burgerwaarnemers leidde tot actie van de politievakbonden. Na afloop werd de pilot geëvalueerd door het Amsterdamse onderzoeksbureau OIS. Op donderdag 13 januari 2022 bespreekt de gemeenteraad dit rapport in een commissievergadering.
OM kritisch over preventief fouilleren
Een Amsterdammer, Peter van de Wijngaart, deed een WOB-verzoek (documenten hier) en dook in het evaluatierapport van IOS.
Uit de bevindingen blijkt dat het OM, daags voor de publieke aankondiging van de proef met preventief fouilleren, zich heeft uitgesproken tégen deze pilot. Het afdelingshoofd Beleid & Strategie van het OM mailde: “Ik vind dat we extra goede argumenten moeten hebben om dit [verwijzing naar: gerichte controles] te willen en die mis ik.”
Ook adviseerde de ambtenaar om de driehoek “meer tijd te gunnen” om deze proef en de evaluatie daarvan verder uit te werken. Dit advies werd genegeerd: een dag na deze e-mail van het OM (op 1 september 2020) stuurde de burgemeester een brief aan de gemeenteraad. In deze brief, gedateerd op 2 september 2020, werd aangekondigd dat er in november een pilot met preventief fouilleren van start zou gaan. Vanwege corona werd de start van de proef vertraagd: uiteindelijk vonden de fouilleer-acties plaats in september 2021. Het OM adviseerde verder om Controle Alt Delete en Amnesty Nederland te betrekken bij de opzet van het onderzoek dat zou dienen ter evaluatie. Ook dit advies werd genegeerd.
Burgemeester hield schijn op
Uit het WOB-onderzoek blijkt bovendien dat de burgemeester richting de gemeenteraad de schijn ophield van een kritische houding. Intern was het de directie Openbare Orde en Veiligheid (OOV) al bekend dat de burgemeester haar handtekening onder de pilot wilde zetten. Al op 30 april 2020 schreef een ambtenaar van de directie van OOV: “Hoewel de BM bereid is (begrijp ik) om de proef ook zonder een meerderheid door te zetten, vind ik dat we nog een laatste handreiking moeten doen. De coalitiepartijen zullen weliswaar onvermurwbaar blijven, maar voor de beeldvorming is dit wel van belang. Ik zou graag zien dat publicitair het verhaal wordt dat ze werkelijk alles uit de kast heeft getrokken - in plaats van het verhaal dat ze de raad niet tegemoet wilde komen.” De Amsterdamse gemeenteraad heeft zich de afgelopen jaren herhaaldelijk in meerderheid verzet tegen preventief fouilleren.
Opbrengsten van de acties
De politie fouilleerde in een maand tijd 2.368 mensen en vond 100 wapens, waarvan 16 verboden wapens (een vlindermes, boksbeugel, pepperspray, etc). Er werden geen vuurwapens gevonden. Het vangstpercentage aan illegale wapens is daarmee 0,7 procent. Hoewel er iets meer vrouwen dan mannen op straat aanwezig waren, werden er meer mannen gefouilleerd: 65% van de mensen die gefouilleerd werd was een man, daarnaast blijkt dat jongeren vaker zijn gefouilleerd dan ouderen. Als onderdeel van de pilot keken onderzoekers ook naar het gevoel van veiligheid in de buurt en de relatie met preventief fouilleren. Daaruit bleek dat slechts 33 procent van de mensen zich veiliger voelde door het preventief fouilleren.
Reactie Controle Alt Delete
Dionne Abdoelhafiezkhan van Controle Alt Delete reageert: “We zijn teleurgesteld in de manier waarop er politiek wordt bedreven. Inhoudelijke argumenten gaven kennelijk niet de doorslag.”
De gemeenteraad en het OM zijn tegen preventief fouilleren. Ook de burgemeester sprak zich in het begin van haar termijn uit tegen preventief fouilleren. Abdoelhafiezkhan: “Het roept de vraag op hoe de Amsterdamse politie de burgemeester overtuigd heeft om zowel de raad als het OM te passeren.”
Abdoelhafiezkhan is daarnaast ook kritisch over de opbrengsten: “De politie heeft toegezegd om aselectief te selecteren door iedere vijfde persoon of auto te controleren. Toch zijn er meer mannen en meer jongeren gecontroleerd dan aanwezig waren op straat. Dat laat zien dat het de politie niet gelukt is om aselectief te controleren.”