In de gemeenteraad wordt regelmatig over politiegeweld gesproken. Volgens Controle Alt Delete moet een burgemeester het daarbij niet opnemen voor de politie, maar juist aansturen op onderzoek naar de rechtmatigheid van het geweld. De recente gebeurtenissen in Amsterdam laten zien dat een burgemeester dat niet altijd doet: soms neemt de burgemeester de politie in bescherming door zelf over het geweldsgebruik te oordelen. In dit artikel kijken we naar het optreden van de Amsterdamse burgemeester na het politiegeweld dat mensen trof die demonstreerden - tegen de genocide door Israël in Palestina - en de rol van de politie.
Studentenprotest opgebroken
In mei 2024 stonden studenten overal ter wereld op tegen deze genocide, waaronder in Nederland. Volgens de Israëlische antropoloog Maya Wind staan universiteiten in Israël in dienst van de bezetting en apartheid. De eis van studenten is om de banden tussen de UvA en Israëlische onderwijsinstellingen te verbreken. Nadat maandenlange gesprekken over deze eis niets opleverden besloten studenten om een tentenkamp op te zetten in navolging van encampments in verschillende Amerikaanse staten en Europese steden zoals Lausanne, Berlijn en Leipzig, Madrid en Barcelona). Het encampment bij de UvA werd met veel politiegeweld beëindigd. Volgens de UvA besloot de driehoek (burgemeester, openbaar ministerie en politie) tot het verwijderen van de barricades omdat “de openbare orde in het geding” was. In de gemeenteraad verklaarde de burgemeester echter dat de politie naar de UvA gestuurd werd nadat de UvA aangifte had gedaan. Deze aangifte werd later door het OM geseponeerd. De burgemeester verdedigde in de gemeenteraad het politiegeweld en noemde het “noodzakelijk en onvermijdelijk”. Na een reportage van Argos, waarin de omvang van het grootschalige onrechtmatige geweldsgebruik in kaart werd gebracht, kondigde de politie aan verder onderzoek te zullen doen.
Nieuwe politiechef
In oktober 2024 kreeg Amsterdam een nieuwe politiechef. Bij zijn aantreden gaf hij een interview aan AT5, waarin hij een opmerkelijke uitspraak deed over het politiegeweld naar aanleiding van de studentenprotesten bij de UvA. Hij stelde: "Politiegeweld is een manier van demonstranten voor media-aandacht." Vanuit Controle Alt Delete vragen we ons af of de politiechef deze uitspraak ook gedaan zou hebben als de burgemeester het politiegeweld niet had verdedigd. Tot onze verbazing leidde de uitspraak niet tot een debat over politiegeweld in de gemeenteraad en ook de burgemeester reageerde er niet op. Wij spraken de politiechef er wel op aan, want demonstranten die zich uitspreken tegen genocide en klimaatverandering worden hiermee weggezet als aandachtzoekers. Bovendien bagatelliseert het de fysieke en emotionele schade die het gevolg is van buitenproportioneel politiegeweld.
Voetbalwedstrijd Ajax – Maccabi Tel Aviv
In november 2024 leidde een voetbalwedstrijd tussen Ajax en Maccabi Tel Aviv tot ongeregeldheden in Amsterdam. Ondanks dat de supporters van Maccabi Tel Aviv bekend staan als ultranationalistisch, gewelddadig en risicovol, werden de supporters toch toegelaten door de burgemeester. De met Maccabi Tel Aviv meegereisde voetbalsupporters riepen voor de wedstrijd al racistische en genocidale leuzen. Ze trokken Palestijnse vlaggen naar beneden, staken deze in brand en vielen taxichauffeurs aan. Ook na het duel gedroegen ze zich gewelddadig onder toeziend ook van de politie. Het leidde tot een gewelddadige tegenreactie door Amsterdammers waarbij er ook antisemitische opmerkingen zijn gemaakt (“k*nkerjood”). Volgens de Amsterdamse politie is één iemand om zijn paspoort gevraagd. De politie heeft tot op heden 62 mensen aangehouden vanwege het geweld, waarvan tien Israëliërs, aldus de politie. De politie heeft inmiddels aangekondigd beelden te onderzoeken waarop de Maccabi supporters onder andere met ijzeren pijpen rondliepen.
Politieke stellingname
De persconferentie met de burgemeester en haar “herinnering aan pogroms” heeft geleid tot een eenzijdig beeld en breder politiek debat waarin de PVV, de BBB en de VVD de integratie van de islamitische gemeenschap problematiseerden en voorstellen deden om de Nederlandse nationaliteit af te pakken. Zelfs de Amerikaanse president Biden liet van zich horen en sprak van “antisemitische aanvallen.” Daartegenover staan commentatoren die zeggen dat de voetbalsupporters klappen kregen vanwege hun gedrag, niet omdat ze joods zijn.
De Amsterdamse burgemeester gaf zondagavond in Nieuwsuur aan dat ze achteraf liever het woord "pogrom" niet had gebruikt tijdens de eerste persconferentie over de gewelddadigheden in vorige week donderdagnacht. “Wat ik vooral tot uitdrukking heb willen brengen, is het verdriet en de angst bij Joodse Amsterdammers,” zei burgemeester Halsema. “Maar ik moet wel zeggen dat ik in de dagen daarna heb gezien hoe het woord pogrom heel politiek werd, eigenlijk tot propaganda. De Israëlische regering spreekt over ‘een Palestijnse pogrom in de Amsterdamse straten’, in politiek Den Haag wordt het woord pogrom vooral gebruikt om Marokkaanse Amsterdammers, moslims, te discrimineren. Zo heb ik het niet bedoeld en zo heb ik het niet gewild.” Daarnaast erkende de burgemeester dat ze het wangedrag van Maccabi-supporters duidelijker had moeten benoemen.
Ernstig hersenletsel
De dagen na de gebeurtenissen waren er protesten tegen de genocide door Israël en het optreden van de burgemeester en de Amsterdamse politie. We hebben meerdere beelden gezien van politiegeweld. Een van deze beelden betrof een video van een vrouw die met een lange wapenstok op haar hoofd geslagen werd door een ME-agent. De burgemeester van Amsterdam ontkende dat hier sprake was van politiegeweld en zei dat de vrouw gevallen was. Tegen het raadslid dat dit aankaartte zei de burgemeester dat zij het “schan-da-lig” vond dat de politie hiervan beschuldigd werd. Uit beelden van journalist Leftlaser bleek dat dit niet klopte en dat de vrouw wel degelijk op haar hoofd werd geslagen. Inmiddels heeft de burgemeester laten weten dat het incident onderzocht wordt. Daarna werd bekend dat de vrouw geen demonstrant was maar winkelend publiek. Zij heeft ernstig hersenletsel opgelopen.
Politie slaat en achtervolgt demonstranten op verlaten industrieterrein
Een kleine week na de voetbalwedstrijd was er een protest op de Amsterdamse Dam tegen de genocide door Israël. Daarbij hield de politie honderden demonstranten aan, omdat zij op die plek niet mochten demonstreren vanwege een tijdelijk demonstratieverbod. De politie vervoerde de demonstranten in bussen naar een verlaten industrieterrein aan de rand van Amsterdam waar ze vrij gelaten zouden worden. Toen de demonstranten uit de bus stapten kwamen meerdere busjes met ME-agenten aanrijden. Die ME’ers sloegen vervolgens met wapenstokken in op de pro-Palestina demonstranten. Op de beelden lijkt er geen aanleiding te zijn voor het geweld. De politie liet weten “de aanleiding” voor het geweld te zullen onderzoeken. De burgemeester schreef dat het incident onderzocht zal worden. De slachtoffers van het politiegeweld deden aangifte. Advocaat Willem Jebbink noemde het optreden van de politie “onrechtmatig, in meerdere opzichten illegaal en daarom dus ook zeer verontrustend”.
Reactie Controle Alt Delete
Het beoordelen van de rechtmatigheid van politiegeweld valt niet binnen het takenpakket van een burgemeester. Dat is voorbehouden aan de politie, het OM en de rechterlijke macht. Toch komt het geregeld voor dat burgemeesters buitenproportioneel politiegeweld verdedigen in de gemeenteraad, vaak op basis van verklaringen van de politie zelf. Dit gebeurde ook toen burgemeester Halsema het politiegeweld bij de UvA bestempelde als “noodzakelijk en onvermijdelijk.” De reactie van de burgemeester op het politiegeweld bij de Nieuwendijk en in het Westelijk Havengebied is daarentegen een positief voorbeeld. Het geweld wordt onderzocht, wat niet alleen juridisch juist is, maar ook laat zien dat er in het belang van de burger wordt gehandeld in plaats van in het belang van de politie.
De politie noemt zichzelf graag een ‘Politie van Iedereen.’ Dat motto verplicht de politie om publieke uitspraken te doen die onderstrepen dat de politie zich volledig inzet voor de veiligheid van álle inwoners en protesten op zorgvuldige wijze begeleidt. In de hierboven beschreven gevallen ontbreekt dit volledig. Sterker nog, de publieke uitingen van de politie en het optreden daarvan werken juist polariserend, doordat de politie duidelijk partij kiest en nalaat alle groepen gelijkwaardig te beschermen. De politie handelt eenzijdig, en de burgemeester mag daar geen rugdekking aan verlenen. De politiechef en de burgemeester dienen zorgvuldig om te gaan met het geweldsmonopolie. Dit. Moet. Beter.