Preventief fouilleren in Amsterdam is definitief van de baan. Dat komt doordat de politie de wettelijke regels voor de wapencontroles heeft overtreden.
Misbruik van bevoegdheid
De regels zijn simpel. De burgemeester wijst veiligheidsrisicogebieden aan. Binnen dat gebied mag de politie op straat fouilleren, buiten het gebied niet. Op 10 en 11 november fouilleerde de politie buiten de afgesproken gebieden. Op 10 november gingen agenten echter ook een jongerencentrum, een grillroom, een avondwinkel en een internetcafé binnen en fouilleerden daar alle mensen. Dat is opnieuw tegen de regels: de politie mag niet in gebouwen mensen fouilleren. Op 11 november zijn ook onbevoegde controles uitgevoerd maar die zijn minder goed gedocumenteerd. De fouilleringen die onbevoegd waren zijn daarmee ook onrechtmatig. De driehoek (OM, burgemeester en politie) besloten om de fouilleringen per direct en definitief stop te zetten.
Selecteren en profileren
Uit onderzoek van NSCR blijkt dat jongeren “onevenredig vaak” gecontroleerd werden door de politie. Etnisch profileren werd door de onderzoekers niet vastgesteld. In het rapport zeggen de onderzoekers dat dit veroorzaakt kan zijn door “te weinig en te vertroebelde data”. Marie Rosenkrantz Lindegaard, onderzoekersleider bij NSCR, geeft telefonisch aan dat ze wel verbaasd was over de manier waarop de politie mensen controleerde. “Met de gemeente was afgesproken dat de politie zou werken met de random-selectiepaal en elke vijfde persoon zou controleren. Uiteindelijk ging de politie ook 100% controles uitvoeren en de 100% controles was de meest voorkomende manier van controleren in de pilot.
"Arrestatieteam gevoel"
Ze zetten opeens een plek af en fouilleerden iedereen op die plek.” De politie controleerde bijvoorbeeld alle aanwezigen in een snackbar. “Dat gaf ons toen een arrestatieteam gevoel”, zegt Lindegaard, “ze kwamen agressief binnen, niemand mocht eruit, alsof ze de aanwezigen wilden intimideren.” Bij een controle bij de McDonald’s werd juist niet iedereen gecontroleerd. Lindegaard: “De politie zette de helft van het terras af, en controleerde de helft waarop – toevallig – vier zwarte jongens zaten.” Aantekeningen van de veldwerkers laten zien dat hun ID gevraagd werd. Dat is tegen de regels: de politie mag wél fouilleren, maar niet om ID vragen.
Uit het onderzoek dat de politie zelf deed naar preventief fouilleren, blijkt dat de politie die dag ter plekke bedacht waar ze de volgende actie gingen houden. De onderzoekersleider vertelt dat haar veldwerkers letterlijk achter de agenten aanrenden en dat het nauwelijks lukte om ze bij te houden. “Op 10 november werkte de politie met een motorrijder en het leek erop dat die besliste waar ze de acties gingen doen. Dat is bij uitstek een methode die heel gevoelig is voor profileren.” De onderzoeksleider bij NSCR vond het dan ook terecht dat de Amsterdamse politie moest ophouden met preventief fouilleren na deze acties.
Verklaring: "foutje"
Hoe kon het zo mis gaan? Volgens de politie en de burgemeester kwam dat allemaal omdat er een foutje op de presentatie stond. In de powerpoint stond per ongeluk het verkeerde gebied opgeschreven. Volgens burgemeester Halsema is “de vertaling van beleid naar uitvoering niet goed verlopen.”
Volgens Dionne Abdoelhafiezkhan is dit klinkklare onzin: “Er is jaren over preventief fouilleren gediscussieerd. Bij deze acties was de politie op alle niveaus betrokken: uitvoerend, leidinggevend en beleidsmatig. De politie heeft zich niets aangetrokken van de waarborgen om ongelijke behandeling tegen te gaan. Abdoelhafiezkhan is ook kritisch over het inpandig fouilleren: “Het is volstrekt helder dat dit niet mag. Spreken van een menselijke fout verbloemt de ernst hiervan. Bovendien, de plekken waar de politie naar binnen ging zijn van eigenaren van kleur, net als de overgrote meerderheid van het aanwezige publiek. Hieruit blijkt dat etnisch profileren een rol speelde. Waarom wel een grillroom en niet de Hema vlakbij?” Volgens haar is het goed nieuws dat de Amsterdamse politie stopt met preventief fouilleren: “Nu de andere steden in Nederland nog.”